ارزشیابی پیشرفت تحصیلی همواره یک چالش برای نظام آموزشی ایران بوده و بیشترین تاکید بر آموزش کمی (نمره صفر تا بیست) بوده است. اما نقد های فراوانی بر این نوع از ارزشیابی وارد است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار شدید به دانش آموز و فراموش شدن ماهیت یادگیری
- محدود شدن یادگیری به سطح حافظه ( حافظه محوری)
- ایجاد اضطراب و فشار روانی در دانش آموز
این مشکلات در نهایت منجر به این شد که از سال 1381 ارزشیابی کیفی- توصیفی در مدارس ابتدایی ایران اجرا شود. یکی از مهم ترین بخش ها در ارزشیابی، بازخورد است. بازخورد باید به دانش آموزان کمک کند تا خطاها و اشتباهات خود در جریان یادگیری را کاهش دهند و وظایف خود را با دقت بیشتری انجام دهند.
در ادامه مطلب به شیوه صحیح ارائه بازخورد مطابق با الگوی کیفی-توصیفی می پردازیم.
شیوه بازخورد دادن در الگوی ارشیابی کیفی-توصیفی
یکی از رویکردهای جدید روانشناسی در مسئله یادگیری، رویکرد سازنده گرایی است که بر نقش فعال دانش آموز در برپا ساختن ساخت های دانش خود تاکید دارد. به نظر می رسد این رویکرد باالگوگیری از نظریه های پیاژه شکل گرفته است. در رویکرد سازنده گرایی آنچه اهمیت دارد، تلاش و کوشش یادگیرنده و غنای محیط یادگیری از منظر تحرکات و بازخوردهای مناسب است. سنجش و ارزشیابی باید به بهبود فرایند یادگیری کمک کند.
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی همواره یک چالش برای نظام آموزشی ایران بوده است و بیشترین تاکید بر آموزش کمی (نمره صفر تا بیست) بوده است. اما نقد های فراوانی بر این نوع از ارزشیابی وارد است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار شدید به دانش آموز و فراموش شدن ماهیت یادگیری
- محدود شدن یادگیری به سطح حافظه ( حافظه محوری)
- ایجاد اضطراب و فشار روانی در دانش آموز
*
این مشکلات در نهایت منجر به این شد که از سال 1381ارزشیابی کیفی- توصیفی در مدارس ابتدایی ایران اجرا شود و نتایج مثبتی درپی داشته باشد که از جمله آن می توان به: افزایش بهداشت روانی دانش آموزان، کاهش اضطراب امتحانی، تعامل بیشتر اولیا و مسئولان مدرسه، افزایش سطح کیفی یادگیری، افزایش بازده یادگیری، ایجاد علاقه به یادگیری، تعامل بیشتر دانش آموزان با یکدیگر و معلم، افزایش اعتماد به نفس، کاهش رقابت های ناسالم و رشد اجتماعی- عاطفی دانش آموزان را نام برد. اما با توجه به نتایج مثبت این روش، معلمان هنوز نتوانسته اند که به صورت صحیح این روش را اجرایی کنند و مهم ترین مشکل، چگونگی فهم و شناخت و توانایی معلم نسبت به اجرای منویات این برنامه است.
*
بازخورد
یکی از مهم ترین بخش ها در ارزشیابی، بازخورد است. در ارزشیابی سنتی بازخورد عموماً به صورت نمره ای و بدون هیچ تفسیر خاصی انجام می شود. درحالیکه بازخورد باید با معنا و روشن باشد. برخی اندیشمندان معتقدند که نمره در طی مراحل یادگیری باعث توقف فرایند یادگیری می شود و دانش آموز متصور می شود که یادگیری اش پایان یافته است ولی با ارائه بازخورد های توصیفی مناسب، فعالیت یادگیری ادامه خواهد داشت.
در محیط یادگیری- یاددهی بازخورد عبارت است از: هرگونه پاسخی که معلم بر رفتار، نگرش و عملکرد دانش آموز نشان می دهد. یک بازخورد مناسب باید به دانش آموز نشان دهد که دقیقا در کجا ایستاده است و سپس ابزار لازم به او داده شود تا در مسیر پیشرفت گام بردارد. در یک بازخورد مناسب دانش آموز باید
بداند: 1-کجا می روم؟ (هدف) 2-چگونه می روم؟ 3-قدم بعدی چیست؟
بازخورد باید به دانش آموزان کمک کند تا خطا ها و اشتباهات خود در جریان یادگیری را کاهش دهند و وظایف خود را با دقت بیشتری انجام دهند. فراتحلیل بسیاری از تحقیقات بین المللی نشان میدهد که مهم ترین عامل در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، بازخورد است. متاسفانه با توجه به تحقیقات انجام شده، آموزگاران در ارائه بازخوزد مناسب به دانش آموز با چالش هایی رو به روهستند. برخی معلمان دچار بدفهمی ذهنی درباره بازخورد شده اند و اطلاعات سطحی آن ها از مفهوم بازخورد منجر به قضاوت های و داوری های نادرست آنان درباره ان مفهوم می شود. آگاهی معلمان از ابزارهای توصیفی بسیار محدود است و از نقش و رسالت ازارهایی مانند پوشه کار، ثبت مشاهدت، خودسنجی و همسال سنجی اطلاع محدودی دارند. انواع بازخورد ها در الگوی ارزشیابی کیفی( توصیفی) عبارتند از: بازخوردهای شفاهی (کلامی، غیرکلامی، گروهی- کلاسی)، بازخورد های غیر شفاهی (غیرکلامی، عملی)، عاطفی، باز خورد های شناختی، فراشناختی، هم سال سنجی و خودسنجی، بازخوردهای کتبی و فرایندی.
در ارائه بازخورد کلامی باید به نکاتی از قبیل شفاف بودن بازخورد، انتخاب کلمات مناسب، خاص بودن بازخورد و محل دقیق بازخورد توجه کرد که متاسفانه معلمان توجهی به این موضوع ندارند. بازخوردهای شفاهی- کلامی بیشترین استفاده را دارند و به دلیل به موقع بودن، مجاورت با موقعیت یادگیری و زنده بودن تاثیر گذارند. بازخوردهای شفاهی عملی، عکس العمل هایی را به دانش آموزان نشان می دهند که در پایه های پایین تر مناسب تراند. بارخوردهای شناختی با محوریت « چه چیزی یاد گرفتن» با تاکید بر محتوای کتب درسی ارائه می شود و بازخورد های فراشناختی با محوریت « چگونه یادگرفتن» بازخوردی در زمینه روش ها و نحوه یادگیری دانش آموزان هستند.
برای تحلیل بازخورد های کتبی چهار مقوله در نظر گرفته می شوند: کانون بازخورد، نوع مقایسه، نوع محتوای بازخورد و شکل بازخورد.
کانون بازخورد
کانون بازخورد ، مرکز توجه معلم در بازخورد هاست.چهار کانون بازخورد را وجود دارد: تاکید بر نتیجه کار، تاکید بر فرایند انجام کار، تاکید بر خود تنظیمی دانش آموز و تاکید بر ویژگی های دانش آموز که توجه بر سه مورد اول کانون بازخورد صحیح و توجه بر کانون بازخورد چهارم ( تاکید بر ویژگی های دانش آموز)، نامناسب است.
نوع مقایسه
تحلیل بازخورد های کتبی با توجه به منظر نوع مقایسه، از سه مولفه ی ملاکی، هنجاری و دانش آموز محور استفاده می شود. مقایسه ملاکی نوع مناسبی از بازخورد است؛ زیرا دانش آموزان از اهداف و انتظارات آموزشی آگاه می شوند و برای رسیدن به آنها تلاش می کنند. مقایسه دانش آموز محور که نتایج قبلی دانش آموزان را با نتایج فعلی آنان مقایسه می کند برای پیشرفت دانش آموزان ضعیف مناسب است و باعث تلاش بیشتر و پیشرفت انان می شود. استفاده از مقایسه هنجاری( مقایسه دانش آموز با همسالان) مناسب نیست و فاقد اطلاعاتی است که منجر به پیشرفت دانش آموز می شود و نباید از آن استفاده کرد.
نوع محتوای بازخورد
تحلیل بازخوردهای کتبی براساس محتوای بازخورد(بیان چگونگی عملکرد)، شامل دو مقوله قضاوتی و توصیفی می شود. بازخورد توصیفی، تشریح آن چیزی است که هست اما قضاوتی شروع به بیان آنچه که باید باشد می کند. برای ارایه بازخورد، توصیفی مناسب تر و قضاوتی نامناسب است.
شکل بازخورد
تحلیل بازخورد های کتبی براساس شکل بازخورد به 3دسته کلی تقسیم بندی می شود: 1- حاشیه نویسی (نوشتن بازخورد در حاشیه دفتر یا برگه امتحان)، 2- استفاده از فهرست وارسی (ارائه بازخورد به صورت جملات از پیش تعریف شده و علامت زدن آن ها) و 3-بیان بازخورد با جملات کلی در پایین برگه امتحانی.
لحن بازخورد شامل دو بخش لحن تشویق آمیز و تحقیر آمیز می شود. لحن تحقیر آمیز می تواند به توقف و ضعف جریان یادگیری منجر شود.
هر بازخورد شامل 3بخش بیان نقاط قوت، نقاط ضعف و بیان رهنمود است. رهنمود شامل طرح پرسشی که دانش آموز را به تفکر بیشتر وادارد، ارائه راهکار برای حل مسئله، تصحیح بخش هایی از کار دانش آموز، حذف یا پیشنهاد حذف بخش هایی از کار دانش آموز، ارائه راهکاری برای بسط و گسترش فعالیت و تکلیف یا فعالیت ترمیمی میشود. تحقیقات نشان داده که 90درصد بازخورد های ارائه شده فاقد رهنمود بوده اند و این از نکات ضعف بسیار بزرگ معلمان در ارائه بازخورد است؛ زیرا رهنمود دانش آموز را در کاهش خطا و توسعه موفقیت ها کمک می کند. بخش رهنمود درواقع تلاش معلم درجهت تحلیل نقاط قوت و ضعف دانش آموز و ارائه راهکار در جهت پیشرفت دانش آموز است.
منبع: انتهایی آرانی، علی؛ حسنی،محمد و شکاری، عباس (1393). بازخوردهای معلمان مجری الگوی ارزشیابی توصیفی (کیفی). نشریه پژوهش در برنامه ریزی درسی. دوره11، شماره 16، ص131-119.
