برنامه آموزشی

برنامه آموزشی محتوای یک درس تدریس شده در طول چند سال است. برنامه ی آموزشی، فرصت های یادگیری ارائه شده توسط معلم اســت. این فرصتها هم شامل برنامه ی رسمی در جدول زمانی و هم برنامه ی آموزشی و فعالیت های خارج از مدرسه، وضعیت ارتباطات، نگرش ها، ســبک های رفتاری و کیفیت کلی زندگی در مدرسه می شود. همچنین برنامه ی آموزشی باید شامل فعالیت های یادگیری متفاوت باشد.

در ادامه به ویژگی های برنامه آموزشی مناسب، مراحل اجرا و انواع آن اشاره خواهد شد.

آیین نامه کلاس های چندپایه

با بررسی آمار تعداد حدود 52هزار کلاس چندپایه در ایران و جمعیت دانش آموزی حدود 700هــزار نفری، به خوبی میتوان دریافت که باید به موضوع کیفیت بخشــی به کلاس های چندپایه توجه کافی کرد. در واقع ســهم بزرگی از این مطالبات به آموزش با کیفیت، نیروی انسانی حرفه مند، فضاســازی و تجهیزات و ارائه ی خدمات آموزشی و پرورشی و همچنین نظارت و راهنمایــی اختصاص دارد. از جمله گام های اساســی در معاونت آموزش ابتدایی آموزش وپرورش، تصویب آیین نامه ی کلاس های چندپایه است که برای نخستین بار در تاریخ آموزش وپرورش کشور توسط شورای عالی آموزش وپرورش و به امضای مقام عالی وزارت و ریاســت محترم جمهور، برای عملیاتی شــدن، رسید و ابلاغ شد. در واقع، در این آیین نامه ده ماده ی طلایی وجود دارد که میتواند نقشــه ی راه و تبیین کننده ی برنامه ها و فعالیت ها در راســتای کیفیت بخشی به کلاس های چندپایه باشد. به استناد راهکار 3-5سند تحول بنیادین آموزش وپرورش و در راستای گسترش پوشش تحصیلی، بسط عدالت آموزشی وکیفیت بخشی به فرایند تعلیم و تربیت دانش آموزان کلاس های چندپایه، با تأکید بر مناطق روستایی، عشایری و کمتر توسعه یافته، وزارت آموزش و پرورش موظف است برای تشکیل و مدیریت کلاس های چندپایه، با توجه به آیین نامه مصوب، اقدام کند.

متأسفانه بسیاری از معلمان از مفاد این آیین نامه مطلع نیستند و این عدم اطلاع منجر به تضییع حق آنان خواهد شد. در ادامه این آیین نامه بررسی می گردد.

مطالعات اجتماعی در کتب درسی

از آنجا که امروزه تربیت اجتماعی و آماده ساختن افراد برای زندگی اجتماعی به یکی از مهمترین نیازهای تعلیم و تربیت مبدل شده است، برنامه ی درسی مطالعات اجتماعی به دلیل ویژگی ها و ماهیت آن، جایگاه خاص و مهمی در میان برنامه های درسی، از منظر تربیت اجتماعی و آموزش مهارت ها و صلاحیت های مورد نیاز اجتماعی، دارد و تلاش می شود این حوزه ی یادگیری از طریق انتقال و پرورش دانش ها، مهارت ها و نگرش های مورد نیاز، افراد را به گونه ای تربیت کند تا بتوانند در جامعه، نقش کارآمد و مناسب را به خوبی ایفا کنند.

در ادامه به دلایل اهمیت وجود مطالعات اجتماعی در کتب درسی پرداخته شده و کتابچه ای ویژه معلمان برای تدریس بهتر این درس ارائه می گردد.

بازخورد در الگوی ارزشیابی توصیفی

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی همواره یک چالش برای نظام آموزشی ایران بوده و بیشترین تاکید بر آموزش کمی (نمره صفر تا بیست) بوده است. اما نقد های فراوانی بر این نوع از ارزشیابی وارد است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار شدید به دانش آموز و فراموش شدن ماهیت یادگیری
- محدود شدن یادگیری به سطح حافظه ( حافظه محوری)
- ایجاد اضطراب و فشار روانی در دانش آموز

این مشکلات در نهایت منجر به این شد که از سال 1381 ارزشیابی کیفی- توصیفی در مدارس ابتدایی ایران اجرا شود. یکی از مهم ترین بخش ها در ارزشیابی، بازخورد است. بازخورد باید به دانش آموزان کمک کند تا خطاها و اشتباهات خود در جریان یادگیری را کاهش دهند و وظایف خود را با دقت بیشتری انجام دهند. 

در ادامه مطلب به شیوه صحیح ارائه بازخورد مطابق با الگوی کیفی-توصیفی می پردازیم.

املا نویسی

تحقیقات بیشماری نشــان میدهند که آموزش و یادگیری املای صحیح واژه ها، ضمن اینکه بر پیشرفت تحصیلی خواندن و دیگر دروس تأثیر مستقیمی دارد، در ارتقای دیگر مهارتهای زبانی نیز مؤثر است. املا عبارت اســت از جانشین ســاختن صحیح صورت نوشتاری نشانه ها، واژه ها و جمله ها به جای صورت آوایی آن ها و شــاید چنین پنداشــته شود که عملی ســاده است! اما به واقع، املانویســی یکی از مهارت های پیچیده، مهم و اساســی زبان است؛ چرا که در این عمل چهار مهارت زبانی یعنی گوش دادن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن درگیر می شوند.

در این بخش به اهمیت املا و املانویسی در مقطع ابتدایی و روش های خلّاق املانویسی می پردازیم.

ارزشیابی آغازین

نخستین ارزش یابی که پیش از انجام فعالیت های آموزشی معلم و در آغــاز درس به اجرا درمی آید، ارزشیابی آغازین نام دارد. از این نوع ارزشیابی به دو منظور، یعنی برای پاســخ دادن به دو پرسش استفاده می شود:
1- آیــا یادگیرندگان از قبل بر دانش و مهارت های پیش نیاز درس تازه تسلط لازم را دارند؟ (رفتار ورودی)
2- یادگیرندگان قبلا چه مقدار از هدف ها و محتوای درس تازه را یاد گرفته اند؟

در پاره ای از موارد، شــاهد برداشــت های نادرســت از ارزشیابی آغازین هســتیم و این امر، به اجرای ناصواب آن انجامیده است. در ادامه به برخی از این آسیب ها اشاره می کنیم. همچنین یک نمونه از ارزشیابی آغازین ویژه کلاس سوم ابتدایی نیز ارائه میگردد تا شما عزیزان بهتر با این مفهوم آشنا شوید.

الگوی یادگیری معکوس

«کلاس معکوس» روش نوینی است که از سال 2004میلادی به بعد مورد توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت و به ویژه معلمان قرار گرفته است. کلاس معکوس را می توان شیوهای آموزشی قلمداد کرد که شامل دو بخش است: آموزش مستقیم انفرادی و استفاده از محتوای آماده شده و یا معرفی شده توسط معلم، مثل ویدئو، کتاب (در خارج از کلاس) و فعالیت های یادگیری گروهی و تعاملی در داخل کلاس.

این روش سبب میشود محوریت معلم نیز کاهش یابد. کلاس درس معکوس می تواند نوعی راهبرد آموزشی و نوعی «یادگیری ترکیبی» باشد که ترتیب آموزشی سنتی را وارونه می کند؛ چرا که مواد آموزشی کلاس، خارج از کلاس و به صورت برخط (آنلاین) یا نابرخط (آفلاین) به یادگیرندگان ارائه می شوند.

 

انسان در دو فصل

کتاب «انسان در دو فصل» علی صفایی حائری (عین- صاد) به مسئله تربیت انسان در دوفصل پرداخته است. این کتاب پیش‌تر به صورت سخنرانی در تالار وحدت ارائه شده است. در این کتاب به محیط های تربیتی، شکل های تربیتی و عوامل آن پرداخته شده است.

 

بخشی از کتاب آمده است:

تربیت بر شناخت و احساس و عمل اثر می‌گذارد و در این تأثیرها به علم هم خط می‌دهد، انگیزه و کیفیت کار و طرح جامع را پایه می‌گذارد و نیازها به تجربه و تجربه‌ها به صنایع ساده و صنایع به جمع بندی علمی و گسترش علوم لازم در این مبادله زنده می‌انجامد. و تحمیل تخصص‌ها و سنگینی رشته‌های علمی کنار می‌رود. و امتحان‌ها هم به سوی نشان دادن ابتکار و مهارت روی خواهند آورد.

 

طرح بوم (برنامه ویژه مدارس)

برنامه ویژه مدرسه (طرح بوم)، برنامه‌ای است که با اعتماد به صلاحیت و توان مدرسه مجوز برنامه ریزی درسی اجرا و ارزشیابی حجم معینی از زمان رسمی آموزش را به مدرسه واگذار می کند.

پاسخگویی به نیازهای منطقه‌ای و محلی ناشی از تفاوت های محیط زندگی، جنسیتی و فردی دانش آموزان، تنوع بخشی به محیط های یادگیری با بهره گیری از امکانات و فضاهای آموزشی داخل و خارج از کلاس و مدرسه و ارتقاء جایگاه مدرسه در اذهان عمومی به عنوان محور توسعه محل و شاخص بالندگی آن از مهمترین اهداف طرح بوم می باشند.

طرح درس روزانه

طرح درس به عنوان نقشه راهی برای معلم و دانش‌آموزان به شمار می‌آید که مسیر تدریس و یادگیری را برای آنان مشخص می‌کند. طرح درس به زبان ساده تمامی اندیشه‌ها، مقدمه‌چینی‌ها و پیش‌بینی‌هایی را شامل می‌شود که در ذهن معلم و قبل از رفتن او به کلاس شکل می‌گیرند. حال اگر این اندیشه‌ها روی کاغذ نوشته شوند، طرح درس نامیده می‌شوند.

طرح درس انواع مختلفی دارد که شامل طرح درس سالانه، ماهانه، هفتگی، روزانه و ... می شود. در ادامه طرح درس روزانه بررسی و یک نمونه طرح درس برنامه ملی آموزشی و یک نمونه طرح درس کارآمد نیز معرفی و بررسی خواهد شد.